Trải qua hơn 1 thế kỷ phát triển, Tây Nguyên đã trở thành vùng trồng cà phê nổi tiếng với những vườn cà phê Robusta chất lượng, trong đó, tỉnh Lâm Đồng được ví là “thiên đường” của cà phê Arabica. Hơn 10 năm trước, Công ty CP Phúc Sinh đã tìm đến vùng đất này, thu mua hàng nghìn tấn hàng. Thời ấy, nhiều người không biết rằng Sơn La cũng có cà phê Arabica.
Tuy nhiên, sau đó Phúc Sinh đã hoàn toàn biến mất khỏi thị trường cà phê Arabica Đà Lạt. Không phải chúng tôi chán nản hay thất bại, mà bởi chúng tôi đã dồn hết tâm huyết, sức lực, nguồn vốn để xây dựng và bán hàng cho nhà máy Arabica Phúc Sinh Sơn La. Đây là một quyết định bất ngờ và táo bạo, có phần điên rồ của tôi, xuất phát từ một chuyến đi lên Tây Bắc…
Vì sao tôi đến Sơn La?
Khoảng 8 năm trước, chúng tôi đến Sơn La vào một chiều tối muộn, đường từ Hà Nội lên Sơn La hết 6, 7 tiếng đồng hồ và không hề dễ đi, đường núi đá ngoằn ngoèo, đèo dốc. Vì trên xe có người bạn học ở Sơn La nên chúng tôi dễ dàng tìm được quán ăn ngon. Trong bữa ăn, mọi người đều nói tới cà phê Sơn La. Đúng là trên đường đi, tôi khá ngạc nhiên khi thấy trên những vạt đồi trồng rất nhiều cà phê, hỏi ra toàn là Arabica.
Hồi ấy Phúc Sinh đang có 2 nhà máy cà phê ở Đắk Lắk và Bình Dương – những nơi luôn phải cạnh tranh mua nguyên liệu dữ dội – trong khi ở đây chưa có nhà máy nào cả. Thế là chúng tôi làm một chuyến khảo sát kỹ lưỡng về vùng đất này, diện tích, giống và đặc biệt là thử uống cà phê. Tôi và bạn hỏi mua hạt xanh, rang mộc rồi pha uống. Cà phê ngon và tôi bị thuyết phục ngay.
Diện tích cây cà phê ở đây đủ lớn để xây nhà máy và đặc biệt tôi thích mùi vị cà phê Sơn La. Tuy nhiên, tôi giữ ý này cho riêng mình và chưa chia sẻ với ai cả. Chúng tôi đi tiếp lên thị trấn Sa Pa của Lào Cai – một nơi tôi cũng chưa bao giờ đi tới. Sa Pa nhộn nhịp và khá lộn xộn do đường sá sử dụng nhiều mà chưa tu sửa kịp thời. Chúng tôi dành 1,5 ngày ở Sa Pa đi thăm thú và nói chuyện.
Vì là bạn chơi với nhau từ thời cấp 3 nên chúng tôi trò chuyện khá thẳng thắn. Tôi hỏi bạn có muốn làm chủ và lên Sơn La xây nhà máy không? Thật bất ngờ bạn tôi gật đầu. Thực ra bạn tôi làm ngân hàng đã 22 năm, đang là Giám đốc khu vực phía Bắc. Giờ nghe tôi “xúi” mà bỏ ngân hàng cái một thì rất dũng cảm chứ chả đùa!
Nhưng cuộc sống mà, mọi người phải lựa chọn cho mình muốn gì trong cuộc sống! Và trước khi lựa chọn thì tất cả trong chúng ta đều nâng lên đặt xuống chán chê rồi.
Sau khi có cái gật đầu ấy, tôi bắt đầu thực hiện kế hoạch của mình. Chúng tôi mang cà phê Sơn La vào Sài Gòn rang và thử nếm, rồi cử người ra Sơn La tiếp tục khảo sát. Thật may chúng tôi kết nối được với lãnh đạo tỉnh Sơn La, lúc đó là anh Hoàng Văn Chất – Bí thư Tỉnh ủy. Anh Chất cũng là người đã cùng cán bộ tỉnh dự các lễ hội cà phê Tây Nguyên, mời gọi doanh nghiệp đầu tư cho cà phê Sơn La. Nhân duyên chúng tôi hội ngộ, thế là giải quyết được khâu khảo sát vùng trồng để xây nhà máy.
Quá trình xây dựng dự án, tôi quyết định dùng máy móc từ Colombia và Brazil cũng như kỹ sư của họ. Dây chuyền của Brazil và Colombia đều nổi tiếng trong ngành cà phê thế giới. Mua máy móc công nghệ của họ, chúng ta sẽ dễ dàng có sản phẩm tốt, bán hàng cũng thuận lợi hơn.
Phải nói khi thực hiện dự án này, chúng tôi gặp rất nhiều ý kiến trái chiều từ cả nội bộ và bên ngoài. Một số công ty sơ chế cà phê Sơn La khi nghe thấy chúng tôi đầu tư thì không thích, thậm chí có động thái cản trở. Họ nói về những rào cản khó khăn, còn gọi điện hàng giờ để thuyết phục chúng tôi không nên đầu tư. Họ nói những câu chuyện đó với lãnh đạo địa phương, khiến nhiều người nghi ngờ chúng tôi khi thực hiện dự án.
Nhưng anh Chất, Bí thư Tỉnh uỷ vẫn rất tin cậy chúng tôi. Anh thúc đẩy mạnh mẽ nội bộ để chúng tôi có đầy đủ thủ tục pháp lý cần thiết nhanh chóng xây dựng nhà máy. 10 tháng sau, ngày 8/112018, chúng tôi đã khai trương nhà máy Cà phê Arabica Phúc Sinh Sơn La.
Hôm đó là một ngày hội lớn của tỉnh, vì quá nhiều khách quốc tế và bạn bè trong ngành cà phê đến hội tụ, chia vui. Chúng tôi tràn ngập niềm tự hào và tin chắc mọi thứ sẽ phát triển. Một vài người bạn cũng là những người mua hứa sẽ hỗ trợ mua hàng. Vài người mua sau khi tham quan nhà máy, thử nếm sản phẩm thì nói chúng tôi phải bán giá cao hơn giá hiện tại và tự tin vào điều đó vì chất lượng cà phê thực sự có cải tiến.
Tuy nhiên mọi thứ mới chỉ là bắt đầu.
Vật lộn trong sự cô lập, đưa cà phê đặc sản Sơn La ra thế giới
Thực tế trước đó, chúng tôi chủ yếu kinh doanh cà phê Robusta, còn Arabica thì bán rất ít. Chất lượng Arabica ở phía Nam cũng phập phù thất thường, giá bán thấp vì khách hàng không có niềm tin về chất lượng. Việc Phúc Sinh xây nhà máy riêng chuyên làm Arabica cũng là cách mà chúng tôi muốn đảm bảo đồng đều về chất lượng.
Nhưng bán Arabica không dễ chút nào. Cà phê Arabica có lịch sử hàng trăm năm, có chút kiêu kỳ, sang chảnh. Người bán cà phê Arabica phải hiểu rõ về nó, chăm sóc sản xuất cẩn thận và chu đáo. Dù Phúc Sinh đã mua dây chuyền và công nghệ của Colombia, kế thừa máy móc, quy trình của họ, nhưng bắt tay vào sản xuất thì là cà phê Arabica của Việt Nam. Cái này khá mới với chúng tôi.
Cà phê Arabica Sơn La trước khi chúng tôi đến là loại cà phê giá rẻ, thậm chí thương lái ở đây còn phải mang Arabica Sơn La vào Tây Nguyên, trộn với cà phê Robusta mới bán được.
Với dây chuyền Colombia và nhà máy của Phúc Sinh, cà phê Arabica Sơn La ngon hơn, chất lượng hơn và đặc biệt là giá cao hơn chế biến theo cách cũ. Trong khi bao nhiêu năm khách hàng đã mua với tập quán như trước, dễ gì chúng tôi được chấp nhận? Và thế là chúng tôi bị cô lập. Chẳng những các thương lái, các nhà sản xuất lâu năm mà người mua cũng không ủng hộ. Họ cô lập vì chúng tôi đã phá vỡ truyền thống giá rẻ.
Năm đầu tiên có 3 tháng sản xuất không nhiều. Năm thứ 2 bắt đầu sản xuất chính thì mua quả chín rất khó, vì nông dân đã quen với việc hái tuốt, nghĩa là cả quả xanh lẫn chín. Chúng tôi liên tục đi đến các hộ dân trồng cà phê giải thích về lợi ích của việc hái quả chín, đặc biệt trả giá mua quả chín cao hơn hẳn thì người ta mới chấp nhận. Bởi thực ra nếu không mua được quả chín thì không có lý do gì xây dựng nhà máy Cà phê Phúc Sinh Sơn La.
Nhưng mua quả chín đồng nghĩa với việc giá thành bị đẩy lên cao. Gần như 80% số khách hàng được chào giá không quan tâm đến sản phẩm, khiến chúng tôi phải kiên trì tìm những tệp khách hàng xa xôi và thuyết phục họ ủng hộ. Trong ý nghĩ của nhiều khách hàng lúc đó, cà phê Arabica Việt Nam là giá rẻ, muốn bán giá cao hơn rất khó.
Hàng sản xuất ra không bán được khiến chúng tôi khá đau đầu. Nhiều người bên ngoài còn nói, sao xây nhà máy lớn như vậy? Sao từ Sài Gòn ra Sơn La đầu tư mà không nghiên cứu kỹ? Những câu hỏi đó đôi khi làm tôi cảm thấy áy náy, không ít đồng nghiệp bày tỏ hối tiếc vì họ đã bỏ việc, tham gia vào nhà máy Phúc Sinh Sơn La…
Tuy nhiên, cá nhân tôi nhìn thấy nhiều cơ hội. Năm thứ nhất khó khăn nhưng chúng tôi cũng đã giới thiệu Blue Son La Arabica ra thị trường nội địa và trên thế giới. Làm thương hiệu có dễ đâu, và Công ty “mẹ” Phúc Sinh Corp vẫn hỗ trợ Phúc Sinh Sơn La. Chúng tôi cũng bắt đầu học hỏi sản xuất cà phê đặc sản Specialty Coffee – dòng sản phẩm thị trường thế giới rất quan tâm và đang là xu hướng.
Thực ra chúng tôi có một đối tác tin cậy, anh Vũ Việt Thắng, Tổng Giám đốc Cà phê Phúc Sinh Sơn La chính là anh bạn tôi đã từ bỏ công việc 22 năm ở ngân hàng đi làm nông nghiệp. Nhờ Thắng kiên trì, dần có tình yêu với cà phê mà chúng tôi có cà phê đặc sản, tuy nhiên đấy là câu chuyện về sau này.
Sang năm thứ hai, rồi năm thứ ba và đến năm thứ tư mọi thứ vẫn như vậy, công việc tiến triển chậm. Chúng tôi chỉ còn cách miệt mài tiếp cận người mua xa xôi. Phải nói là nếu không có một Phúc Sinh Corp mạnh hỗ trợ thì Phúc Sinh Sơn La khó tồn tại đến hôm nay.
Mọi khó khăn chỉ biết giữ trong lòng, ai hỏi cũng chỉ dám nói là mọi thứ ổn, không quá tốt. Có những lúc chúng tôi cũng tự hỏi lại mình đầu tư có đúng không?
Nhưng thực ra chúng tôi có nhiều lựa chọn đâu. Thị trường cà phê luôn cạnh tranh dữ dội, những người mua cũ có mối lái của họ. Bảo họ cô lập và không muốn mình phát triển cũng phải, bởi sự phát triển của Phúc Sinh sẽ ảnh hưởng đến “miếng bánh” của họ.
Và chúng tôi học hỏi kinh nghiệm từ chính những cái chưa tốt của mình để cải tiến quy trình sản xuất, chất lượng Arabica Sơn La tốt hơn. Cùng lúc đó, chúng tôi chế biến cà phê đặc sản (Specialty coffee).
Những quả cà phê dùng để sản xuất hàng đặc sản phải được tuyển chọn nghiêm ngặt, đảm bảo phải chín đỏ. Nếu chế biến cà phê thông thường mất 3 ngày thì Specialty coffee mất 20 ngày từ khi lên men, phơi nắng cho ra chất Honey hay Natural. Đại đa số mọi người thường ít kiên nhẫn và làm 1-2 mẻ, nếu không được đánh giá đúng là bỏ ngay.
Tuy nhiên làm cà phê là tình yêu và sự cống hiến. Mọi công đoạn đều phải chăm chút, nhiều khi muốn cũng không nhanh được. Mỗi mùa vụ cà phê chỉ có 4 tháng sản xuất, mà bạn phải học hỏi từ kinh nghiệm cũng như chỉnh sửa cái chưa tốt của chính mình.
Cần mẫn như thế, đến năm thứ 6, chúng tôi đã sản xuất Arabica tốt hơn. Riêng các mẻ hàng cà phê đặc sản thì tuyệt vời. Đó cũng là năm chúng tôi đã trả không biết bao nhiêu tiền đi khắp nơi giới thiệu Blue Sơn La Arabica, cũng là năm xảy ra khủng hoảng mạnh nhất trong lịch sử ngành cà phê thế giới trong 50 năm qua; các nguồn cung xáo trộn, cùng với các chính sách về chống phá rừng mạnh mẽ sau đại dịch Covid,…
May thay, khách hàng thích Arabica Blue Sơn La của Phúc Sinh. Sự miệt mài kiên trì cũng có kết quả, chẳng những hàng vụ mới được yêu thích mà vụ cũ chúng tôi cũng bán được giá cao.
Mới đây nhất, năm 2024, chúng tôi mang cà phê đặc sản Sơn La tới hội chợ Speciaty Chicago (Mỹ) và thật đặc biệt, khách hàng chào đón nồng nhiệt. Nhiều người nói đây là cà phê họ uống ngon nhất trong ngày và mua rất nhiệt tình. Chúng tôi bán cà phê Natural và Honey Specialty với giá 14 USD/túi 250gr và đã bán hết sạch.
Lần đầu tiên đi hội chợ Specialty mà chúng tôi không còn gì để bán. Thậm chí khách hàng còn đặt mua vài trăm kg tới cả tấn vì thích chất lượng. Sau nhiều gập ghềnh vất vả, giờ đây cà phê Arabica Sơn La được biết đến khắp cả nước, người dân Việt Nam được uống cà phê Arabica Sơn La thơm ngon, và chúng tôi tự tin mình có thể sản xuất cà phê đặc sản Specialty quy mô lớn hơn những năm sau.